Leon X. Safanduła i terminator

Fascynacja tak różnymi dyscyplinami jak wojna i sztuki piękne nie wynikała tylko z ambicji i megalomanii papieży Odrodzenia. Praktyka wskazywała, że o ile wojny przyczyniały sie do bezpośredniego powiększania posiadanych terenów i liczby „dusz”, to rozbudowa miast oraz patronat nad artystami były źródłem prestiżu, bez którego nie może się obejść żadna władza. Organizowanie procesji, widowisk i korowodów miało znaczenie propagandowe, a jednocześnie sprzyjało ożywieniu gospodarczemu i wzrostowi populacji. Znając talent marketingowy papieży, możemy twierdzić, że inwestycje w sztukę w mniejszym stopniu wynikały z potrzeb estetycznych. Bardziej stanowiły środek do celu, jakim było umacnianie i rozszerzanie wpływów Kościoła.

Znakomicie te zasady pojmował – Giovanni de Medici, który zastąpił na tronie Juliusza II. Giovanni został kardynałem w wieku 16 lat, a po konklawe przyjął imię Leona X (Leo to po łacinie lew), pragnąc aby jego pontyfikat kojarzył się z mądrością i siłą spokoju a nie z wyczynami militarnymi, którymi zasłynęli jego dwaj poprzednicy.

Giovanni otrzymał staranne wykształcenie humanistyczne na dworze swojego ojca Lorenzo de Medici, a później na uniwersytecie w Pizie. W młodości żył pod jednym dachem z Michałem Aniołem ale nie zostali przyjaciółmi – różnił ich temperament. Później ulubionym malarzem papieża został Rafael (autor portretu), co zresztą Michałowi Aniołowi nie zaszkodziło – wciąż mógł liczyć na zamówienia i sowitą zapłatę złotem z papieskiego skarbca. Giovanni uwielbiał starożytną poezję i literaturę. Czytał po grecku i po łacinie, cenił antyczną sztukę, otaczał się obrazami ze scenami antycznymi lecz równie wysoko cenił zadumane średniowieczne Madonny. Pucułowate Amorki z łukami i kołczanem strzał oglądał równie chętnie jak sceny Męki Pańskiej. Nie był przesadnie religijny. Nad modlitwę przekładał czytanie poezji, wiejską rozrywkę i biesiadowanie.

Dla pełniejszego opisania sylwetki papieża Leona warto wrócić do momentu, gdy jako kardynał przebywał we Florencji, wyczerpany batalią o odzyskanie miasta dla rodziny Medicich po 17-letnich rządach republikańskich. Męczyły go wrzody żołądka, gorączka i przypadłość, której nabawił się podczas długotrwałej kampanii militarnej – przetoka odbytu. Była to choroba bolesna a jednocześnie uciążliwa dla otoczenia. Pacjent wydzielał bowiem okropny odór i nie pomagały nawet płatki róż rozsypywane wokół łóżka. W takim stanie zastała Giovanniego wiadomość, że Juliusz II jest umierający. Nie poddając się okolicznościom, nie zważając na ból, Giovanni, niezdolny do jazdy konnej, kazał się nieść w lektyce z Florencji do Rzymu (około 240 km). Dotarł tam po kilku dniach, tak strasznie wyczerpany, że kolejny tydzień musiał przeleżeć w łóżku. Podniósł się, gdy ogłoszono konklawe. każdy na jego miejscu by się podniósł. Stawka była ogromna, a kardynał Medici wiedział, że jest liczącym się kandydatem do tronu papieskiego. I nie przeliczył się. Został papieżem w wieku 37 lat.
Zaraz po wyborze, napisał do swojego brata: „Bóg dał nam papiestwo. Radujmy się!”

Leon X, mimo trapiących go chorób i męczącej otyłości, miał pozytywne nastawienie do życia. Chętnie wydawał przyjęcia, obsypywał gości prezentami, organizował przedstawienia i bale. Był smakoszem, uwielbiał muzykę, z oczywistych powodów nie brał udziału w tańcach, za to chętnie oglądał tańczących i klaskał do rytmu w pulchne dłonie. Nie przeszkadzało mu, że pod karnawałowymi maskami kryli się jego kardynałowie i ich kurtyzany. Przyjemność sprawiało mu dostarczanie miłych wrażeń innym. Ta cecha charakteru sprawiała, że papież chętnie wspierał wszelkie inicjatywy służące mieszkańcom Rzymu, fundował szpitale, przytułki i sierocińce. Nic nie wiadomo o kobietach w życiu Leona. Jeżeli miał kontakty homoseksualne, były one dyskretne. Nic o tym nie wiadomo na pewno.

Leon lubił kontakt z przyrodą, nie stronił od wypraw wojennych i polowań. Wydawał ogromne sumy na uczty, fiesty, pokazy sztucznych ogni, wielkie spektakle i korowody. Z okazji koronacji otrzymał od króla Portugalii kilka egzotycznych zwierząt (portugalscy żeglarze bywali w Indiach!)wśród nich białego słonia o imieniu Hanno. Podczas kilkudniowych uroczystości inauguracyjnych, Leon objeżdżał Rzym na słoniu. Za nim podążał gigantyczny orszak kardynałów, biskupów i ministrantów. Zachwyt ludności był szczery: nigdy wcześniej nie widziano takiego zwierzęcia. Niestety ulubiony Hanno w dwa lata później rozchorował się i zakończył żywot (rys. Rafael).

Podczas całego pontyfikatu Leon złożył tylko jedną wizytę w rodzinnej Florencji. Jedną, ale za to jaką! Przygotowania trwały kilka miesięcy. Do budowy łuków triumfalnych, podestów, ołtarzy i drewnianego pałacu z kolumnami zatrudniono tysiące cieśli, kowali, artystów i pomocników. Sprowadzono najlepsze materiały dekoracyjne, utkano ogromne tkaniny, powieszono setki banerów i chorągwi. Ustawiono stoły z poczęstunkiem i winem dla wiwatujących. Rodacy nie posiadali się ze szczęścia, że odwiedził ich papież-Florentyńczyk. Wielokilometrowy kolorowy orszak papieski witały rozśpiewane tłumy, dzieci sypały kwiaty, wielogodzinne nabożeństwa przerywane były pozdrowieniami „Vivat papa Leone!”
W honorowym miejscu na podwyższeniu ustawiono ogromną figurę Lorenzo Mediciego z podpisem „Oto mój ukochany syn” – co ogromnie wzruszyło papieża Leona. Za nim rozpłakało się wielu zebranych.
Był też przykry wypadek. W jednym z przedstawień występował chłopiec, którego nagie ciało pomalowano na złoto – miał symbolizować złoty wiek – niestety podczas występów chłopiec udusił się z powodu zatkania porów skóry przez gęstą farbę.
Koszt jednodniowego widowiska oceniono na 70 tys florenów – była to kwota wystarczająca na zbudowanie nowego kościoła. Jak napisał kronikarz: „nie wyobrażam sobie, by inne miasto lub państwo stać było na podobną uroczystość”

Mimo pokojowych deklaracji, na początku pontyfikatu Leon przeprowadził kosztowną wojnę o Urbino. Zależało mu aby je włączyć do Państwa Kościelnego i osadzić tam siostrzeńca Lorenzo przy okazji nadając mu tytuł księcia. Innym członkom rodziny Medicich zapewnił lukratywne posady w administracji Florencji i Watykanu.

Mały kłopot był z nominacją kuzyna Giulio, który dzięki wujowi piął się szybko po szczeblach kariery kościelnej, w końcu został arcybiskupem Florencji, ale dalej już nie mógł awansować. Pech po prostu! Według prawa kanonicznego, kardynałem mógł zostać tylko mężczyzna z prawowitego związku, tymczasem ojciec Giulia zmarł jako kawaler. Zostawił brzemienną kochankę.
Papież Leon pochylił się nad problemem siostrzeńca, powołał „niezależną” komisję, która ponad wszelką wątpliwość stwierdziła, że rodzice Giulia zdążyli wziąć sekretny ślub. Znaleziono nawet stosowne zapisy w księgach parafialnych. W ten cudowny sposób kardynał Giulio Medici przestał być bękartem. Wkrótce z rąk wuja otrzymał zasłużony kapelusz kardynalski. Od początku watykańskiej kariery przejawiał duży talent administracyjny i organizacyjny. Umiejetnie doradzał papieżowi, w wielu sprawach go wyręczał. Stopniowo przejął kontrolę nad funkcjonowaniem państwa.

Leon był człowiekiem światłym, wyrozumiałym i serdecznym. Szanował artystów, lubił ich towarzystwo, choć jego gust nie był najwyższych lotów. Może wynikało to z jego wady wzroku, jako krótkowidz nie mógł docenic wszystkich walorów malarstwa. Parady, tańce i widowiska publiczne oglądał przez specjalny okular. Był zapalonym myśliwym, choć trzeba otwarcie powiedzieć, że jego polowania wyglądały dość osobliwie. Wybrany obszar lasu ogradzano za pomocą płótna naciągniętego na drewniane słupki, grupa myśliwych z psami czekała na jednym krańcu lasu, podczas gdy od strony przeciwnej szła nagonka. Wypłoszone zwierzęta wybiegały wprost na myśliwych i kończyły żywot pod ciosami wszelakiej broni. Leon podziwiał tę rzeź z podwyższenia, czasem schodził na pobojowisko. Wtedy słudzy trzymając na sznurku schwytanego dzika podprowadzali go w pole widzenia Leona, a opasły papież Leon odziany w wysokie buty, purpurowe rajtuzy, bufiasty kaftan, dzierżąc w jednej ręce dzidę a drugą przytrzymując okular, przy dźwięku trąb i bębnów osobiście przebijał zwierzę oszczepem.

Można by go nazwać safandułą, gdyby nie to, że w razie konieczności wykazywał zmysł godny męża stanu. W jego żyłach płynęła krew Medicich. Sielski żywot, festiwale i celebracje nie osłabiły w nim politycznych ambicji ani talentów dyplomatycznych. W obliczu wojny ze stutysięczną armią francuską, potrafił w ostatniej chwili wysłać do króla poselstwo i zaproponować rozmowy pokojowe. Efektem było nie tylko przymierze z Francją, ale także osobliwa wymiana uprzejmości na poziomie monarszym. W zamian za kapelusz kardynalski dla 9-letniego chłopca z rodziny królewskiej, władca Francji nadał papieskiemu bratu tytuł Księcia de Nemour. Nominacja była przełomowym osiągnięciem rodu Medicich: już nie byli rodem handlarzy i bankierów lecz arystokracją. (Katarzyna Medycejska nie mogłaby marzyć o koronie, gdyby nie zaradny wuj Giovanni czyli Leon X)

Papież umiał zdecydowanie reagować na zagrożenia: kiedy wykryto spisek na jego życie, z dobrotliwego grubaska zamienił się w bezwględnego tropiciela i egzekutora. Swojego osobistego lekarza, któremu spiskowcy powierzyli zabicie papieża przy pomocy opatrunków nasączanych trucizną, Leon kazał poddać torturom a następnie ciągać końmi po ulicach i w końcu powiesić pod mostem. Bardziej litościwa śmierć spotkała dwu kardynałów – inicjatorów spisku. W lochach rzymskiego Zamku Anioła udusił ich specjalnie sprowadzony kat-muzułmanin, bo chrześcijaninowi nie wolno było podnosić ręki na hierarchów bez narażenia swojego zbawienia. Pozostałym zamieszanym w spisek purpuratom Leon wspaniałomyślnie darował życie. Zażądał jednak za to 20 tys złotych florenów. Gdy zdesperowani purpuraci przynieśli mu uzbieraną sumę, dobrotliwy papa Leon popatrzył na nich przez słynny okular i wyjaśnił, że nastąpiło nieporozumienie: miało być 20 tysięcy od każdego!

Spisek stał się doskonałym pretekstem do decyzji personalnych: w krótkim czasie papież powiększył kolegium kardynalskie o 30 nowych członków wywodzących się z zaprzyjaźnionych rodów. Nowi kardynałowie oprócz swojego poparcia wnieśli Leonowi sporo świeżej gotówki niezbędnej do niekończących się zabaw.

Powiada się, że Leon roztrwonił trzy papiestwa: obejmując urząd zastał w skarbcu 800 tys florenów, które przepuścił w ciągu roku. Bieżące wpływy ze sprzedaży odpustów, świętopietrza, nominacji i koncesji rozchodziły się błyskawicznie. Kiedy brakowało, Leon pożyczał. Umierając zostawił Watykan zadłużony na kolejne 800 tys. „Bóg dał nam papiestwo. Radujmy się!”

Korzystałem z książki Paula Stratherna – „The Medici, Godfathers of the Renaissance”

Tagi: de Medici, Michał Anioł, papież Leon X, pontyfikat, renesans, Rzym