Wenecja

Opowieść o Wenecji zacznę od historii tego skrawka lądu, a właściwie nie lądu tylko laguny złożonej pierwotnie z setki wysepek. W odróżnieniu od pozostałych głównych miast Italii Wenecja nie ma pozostałości kultury rzymskiej. W czasach panowania Cezarów po plażach laguny spacerowały mewy. Dopiero w V wieku osiedlili się tam pierwsi uchodźcy z lądu, którzy uciekli przed najazdem plemion barbarzyńskich z północy. (W 455r. Wandale spustoszyli Rzym i przyczynili się do całkowitego upadku antycznej kultury rzymskiej).
Uchodźcy zaczęli budować miasto, port i flotę.
Lata największego bogactwa Wenecji (potem Republiki Weneckiej), gdy żadne miasto w Europie nie mogło jej dorównać, przypadają na wieki średniowiecza czyli lata 1200 – 1500, czyli przed wielkimi odkryciami geograficznymi, gdy większość europejskich towarów wysyłanych na Bliski Wschód oraz stamtąd sprowadzanych (przyprawy, dywany, tkaniny, złoto i perfumy) przechodziło przez ręce tragarzy w porcie weneckim. Istniejące obok siebie stocznie oraz huty i wytwórnie broni tworzyły największy kompleks portowy średniowiecznej Europy. Wenecja była prawdziwym „morskim imperium” a pod jej panowaniem znalazł się spory obszar północnej Italii, wyspy dzisiejszej Grecji i Turcji oraz ziemie Dalmacji i Istria, gdzie wenecjanie zakładali nowe porty. Potęgę budowały też liczne warsztaty kamieniarskie, pracownie tkackie, zbrojownie, huty i manufaktury. Słynna huta szkła na wyspie Murano jest pozostałością tamtej tradycji.

Rosły fortuny wytwórców, kupców i armatorów, powstawała klasa arystokracji, laguna przybierała kształt znany obecnie: bagniste tereny zasypywano i umacniano; pozostawione kanały pogłębiano i budowano nad nimi mosty. Obecnie jest ich 350, z czego tylko trzy nad Wielkim Kanałem. Dopiero w XIX wieku zbudowano most drogowy i kolejowy łączący lagunę ze stałym lądem. ( 3,8 km)

Prosperita przyciągała kupców z Niderlandów, Niemiec, Grecji i Dalmacji. Napływowe nacje mieszały się z rdzennymi Wenecjanami.
Zanim jednak nadszedł wiek XVI i patrycjusze uchwalili dekrety segregujące ludność, (powstało wtedy pierwsze na świecie getto żydowskie w dzielnicy Cannaregio) mieszanka etniczna miała pozytywny wpływ na rozwój handlu i sztuki: pierwsze znaczące budowle powstały pod wpływem północnoeuropejskiego gotyku oraz osiągnięć sztuki bizantyjskiej czy islamskiej. Najwyraźniejsze przykłady to Pałac Dożów z XIII wieku oraz jeszcze wcześniejsza bazylika San Marco.

Rzut oka na zdobienia zewnętrzne Pałacu Dożów pozwala stwierdzić obecność gotyckich łuków, (przypominający lilię charakterystyczny detal zwany „ogee”) bizantyjskich kolumn oraz mozaiki zdobiącej ściany zewnętrzne właściwej Islamowi. Także z Islamu wzięty został „grzebień” wieńczący szczytową krawędź budynku. Wnętrze pałacu zawiera mniej egzotycznych naleciałości, dominuje późny gotyk i wczesny renesans przywieziony tu z Toskanii.

Styl bazyliki San Marco nie pozostawia wątpliwości, że jest dziełem architektów bizantyjskich, tych samych którzy zbudowali potężną Hagia Sofia w Konstantynopolu. Świątynia poświęcona św. Markowi, którego przez stulecia otaczano w Wenecji wyjątkowym kultem, zaczęła powstawać już w IX wieku (dokładnie w tym samym czasie budowano romańską katedrę w Santiago de Compostela na północy Hiszpanii) a ostateczny kształt uzyskała w okolicach roku 1100. Przez kolejne stulecia była poddawana rekonstrukcjom i wzbogaceniom, nie zmieniła jednak swego pierwotnego charakteru. Opisywana jest jako ”wyjątkowy i jedyny przykład przeniesienia wpływów bizantyjskich w nabierającą znaczenia kulturę wenecką”.

We wczesnym średniowieczu stolicą chrześcijaństwa był Konstantynopol i jego kultura promieniowała na całą Europę. Dopiero w XV wieku proporcje się odwróciły, gdy pozbawiony pomocy papieża Cesarz Konstantyn został pokonany przez nawałę turecką. Wtedy na znaczeniu zyskał Rzym a wielu rzemieślników i artystów zbiegłych z Konstantynopola znalazło zatrudnienie w Wenecji.

W czasach przed renesansem powstało w Wenecji wiele prywatnych pałaców wzorowanych na orientalnej stylistyce Pałacu Dożów. Najbardziej znane przykłady gotyku weneckiego to pałace Ca d’Oro, Bernardo i Foscari , których fasady odbijają się w wodach Wielkiego Kanału. Z kolei największy pod względem kubatury kościół Santa Maria dei Friari jest znakomicie zachowanym przykładem „Italian gothic”. Istnieją też w Wenecji nieliczne kościoły romańskie, choć jak wspomniałem, nie ma śladu antyku rzymskiego. W ciągu wieków wiele budowli zburzono, żeby zrobić miejsce dla nowszych – było to nieuniknione w dynamicznie rozwijającym się mieście o ograniczonej przestrzeni.

Obecny wygląd Wenecja zawdzięcza fascynacji ozdobnym gotykiem niderlandzkim pomieszanym z wpływami ze Wschodu; doszedł do tego renesans w postaci szlachetnej bądź manierystycznej, potem pojawiały kolejne wyrafinowane style, które objęły głównie budowle publiczne i kościoły. Zarządcy miasta zlecający prace architektom dbali by nowe budowle nie szpeciły istniejącej zabudowy.

Przykładem harmonijnego wpasowania jest powstała w XVI wieku biblioteka usytuowana na Placu św. Marka, dokładnie naprzeciw znacznie starszego Pałacu Dożów. Jacopo Sansovino, słusznie uznawany za jednego z największych architektów weneckich, miał przed sobą niełatwe zadanie – musiał stworzyć budowlę, która nie ustępowałaby urodą Pałacowi Dożów, ale też mieściła się w podobnej „koronkowej” stylistyce. Wybrnął z tej próby po mistrzowsku – dziś od nazwiska projektanta biblioteka nazywana jest Sansovino Library.

Ewolucja stylów w mniejszym stopniu dotyczyła budownictwa prywatnego. Ono z różnych powodów swój obecny kształt zawdzięcza architekturze renesansowej ale trzeba zaznaczyć, że jest to odmiana renesansu absolutnie unikalna, właściwa tylko temu miastu. Na oryginalność weneckich budowli miały wpływ dwa główne czynniki: ożywione kontakty z krajami zamorskimi oraz Europą północną oraz niedostatek miejsca.

Pałace w bogatych miastach-państwach (np. Florencji, Rzymie czy Padwie) mogły być budowane z rozmachem, zawierać wewnętrzne dziedzińce, krużganki, okazałe klatki schodowe i ogrody. Wenecja nie dawała takiej szansy, tutejsze kamienice (zwane na wyrost pałacami) budowane właściwie na palach wbitych w dno płytkiego morza nie mogły mieć dziedzińca wewnętrznego, rzadko miewały ogrody. Cała inwencja twórcza architektów skupiała się na detalach i kolorystyce ściany frontowej. Dominującą rolę miały tu wielkie okna frontowe oraz te z tyłu, bo tylko one zapewniały dostęp światła. Boczne ściany przylegały do budynków sąsiednich. Niezależnie od zastosowanych detali na pierwszym piętrze ściany frontowej zawsze umieszczano wielkie okna dające widok na kanał z reprezentacyjnego pomieszczenia domu – gran salone. Boczne pokoje miały mniejsze znaczenie a wilgotny parter na ogół nie nadawał się do zamieszkania – mieściły się tam pomieszczenia gospodarcze. Z tego powodu pierwsze piętro w domach włoskich miało osobną nazwę podkreślającą jego szczególne znaczenie – piano nobile.

Największe znaczenie polityczne i militarne Republika Wenecka przeżywała w latach 1200 – 1500. Na jej wielowiekowy nieprzerwany rozwój wpływ miało nie tylko korzystne położenie i sprzyjające okoliczności polityczne. Bardzo ważna była struktura społeczna zapewniające długotrwałe funkcjonowanie silnego państwa-miasta. Obowiązywała ścisła hierarchia: na górze drabiny społecznej stali patrycjusze (nobile), którzy dbali by ich odsetek wynosił nie więcej niż 5 % populacji. Oni stanowili prawo i chronili swoich kastowych interesów mając monopol na władzę polityczną. Spośród nich na kilkuletnią kadencję wybierana była 10-osobowa rada miejska oraz Doża, który rangą dorównywał „urodzonym” książętom państw ościennych.
Poniżej patrycjuszy znajdowała się kasta mieszczan (cittadini), którzy mieli oczywiście mniejsze prawa, ale ich pozycja była gwarantem porządku publicznego. Cittadini stanowili kolejne 5 do 8% populacji podczas gdy całą resztę stanowił lud (popolani) oraz przywożeni z ziem północnych niewolnicy sprzedawani do Toskanii, Królestwa Neapolu i Rzymu.
Nie można też pominąć pasożytniczej klasy duchownych z niezliczoną liczbą zakonników i zakonnic. Ich istnienie i działalność, choć pozornie oderwane od życia gospodarczego, pomagało patrycjuszom zachować silną pozycję oraz niezmienny porządek społeczny oparty na terrorze, religijnej propagandzie i częstych świętach z towarzyszącymi im procesjami i widowiskami.

Po odkryciu Ameryki (Amerigo Vespuci był Florentyńczykiem a Krzysztof Kolumb pochodził z Genui) oraz wytyczeniu dróg morskich z Azji do Lizbony upadło pierwszoplanowe znaczenie handlowe i militarne Wenecji. Dodatkowym osłabieniem była wojna Republiki z połączonymi siłami wojsk francuskich, hiszpańskich i niemieckich, którą wywołał papież Juliusz II nieakceptujący potęgi Wenecji i jej nieustającego sprzeciwu w sprawach religijnych – w gruncie rzeczy chodziło o wpływy polityczne i pieniądze dla Watykanu. Po klęsce w 1509 roku poniesionej na lądowej części Republiki wojska weneckie zmuszone były wycofać się niemal do laguny. Nastąpiło załamanie gospodarcze, wielu cudzoziemskich kupców opuściło Wenecję, ale, jak pisali kronikarze, „ogołocone niemal z wszystkich ziem miasto-państwo dzięki bogactwu i zręcznej dyplomacji zdołało ochronić cenną niepodległość i w nadchodzących latach odbudować swoje imperialne znaczenie”

Świetność i potęga Wenecji – zmuszonej prowadzić liczne wojny – trwała dokładnie przez 1000 lat. Od upadku Cesarstwa Rzymskiego do epoki napoleońskiej. Po wkroczeniu do Wenecji w roku 1797 Napoleon zwyczajowo dokonał zniszczeń i grabieży dzieł sztuki. Z balkonu ponad głównym wejściem do San Marco ukradł cztery konie odlane w brązie, które jednak później zostały przez Francuzów zwrócone. Teraz spoczywają we wnętrzu Bazyliki, podczas gdy na balkonie swoje torsy prężą duplikaty.

Reklama

Tagi: historia, renesans, Wenecja