Henryk Walezy (2)

W czerwcu 1573 dwudziestodwuletni Henryk dowodził oblężeniem głównej siedziby francuskich protestantów – twierdzy La Rochelle. Tam dotarli posłowie polscy przynoszący mu decyzję Sejmu. Dziwne to musiało być spotkanie: z jednej strony młodzieniec o delikatnych rysach, ubrany w kolorowe stroje pełne koronek i falbanek, z różem na policzkach, z misternie ułożoną fryzurą przetykaną perłami i rubinami, takoż z diamentowymi kolczykami w obu uszach – z drugiej strony egzotyczni, wąsaci lub brodaci szlachcice o surowych obliczach, odziani w kontusze, z długimi zakrzywionymi szablami o zdobionych rękojeściach, w wysokich butach z ostrogami, w czapach obszytych futrem i „po sarmacku” podgolonymi łbami.

W scenie z filmu „Królowa Margot” widać ten kulturowy kontrast i wzajemne osłupienie uczestników spotkania. Posłowie mieli prawo zdziwić się bardziej, bo filmowy Henryk wystąpił w koronkowej sukience z mocno uszminkowaną twarzą i kolczykami w uszach. Dla Polaków było to ekstremalne dziwactwo i rzecz podejrzana, bo scenariusz sugerował, że Henryk jest homoseksualistą. Nie wszyscy historycy podzielają te domysły, powołując się na wzmianki o wielu żeńskich kochankach Henryka. Przyznają jednak, że nawet jak na arystokratę w tamtych czasach był lekko wynaturzony.
Posłowie polscy nie mieli jednak odwrotu. Po dwóch miesiącach pobytu w La Rochelle udali się do Paryża. Delegacja złożona z magnaterii, ziemiaństwa, szlachty i duchowieństwa liczyła prawie 300 osób, a jej przemarsz ulicami Paryża wzbudził wielkie zainteresowanie mieszkańców. Karawana złożona z 50 karet ciągniętych przez sześciokonne zaprzęgi budziła zachwyt widzów. Część dostojników jechała wierzchem a uwagę Paryżan zwróciło to, że końskie uprzęże zdobione były niemal tak bogato jak ubiory posłów. W Luwrze przyjął ich król Karol IX i królowa-matka Katarzyna. Przyszedł czas na wymianę dokumentów, darów, niekończące się bale i bankiety. Podczas oficjalnych spotkań goście z Polski imponowali nie tylko strojami ale znajomością wielu języków, którymi posługiwali się płynnie i z gracją. Wielu francuskich dworzan, mających się za ludzi wykształconych nie było w stanie zrozumieć języka innego niż francuski. Nawet łaciny.

10 września w paryskim Pałacu Sprawiedliwości w obecności króla Francji, dworskich i kościelnych dostojników oraz delegatów z biskupem z Poznania na czele odbyło się uroczyste zaprzysiężenie Henryka na króla Polski. Pozostawało ustalić datę wyjazdu orszaku do Krakowa, gdzie odziana w żałobne szaty, z różańcem w dłoniach Anna Jagiellonka czekała na przyrzeczonego oblubieńca. Co ciekawe, oboje mieli w żyłach włoską krew: Anna była córką Bony Sforzy; zaś matka Henryka pochodziła ze słynnego florenckiego rodu de Medici.

Nie jest tajemnicą, że Henryk nie miał ochoty opuszczać Paryża i podejmować trudów rządzenia w nieznanym środowisku. Nie był na to nijak przygotowany, a zgodę na przyjęcie oferty polskiego Sejmu (zresztą drogo okupionej) wymusiła na nim despotyczna matka. Jej nie był w stanie odmówić, ciągle jednak łudził się nadzieją, że sytuacja „jakoś” sama się rozwiąże. Celowo organizował bale pożegnalne, przez prawie 3 miesiące objeżdżał znajome dwory przeciągając moment rozstania się z przyjaciółmi, kochankami i dworskimi rozrywkami. Nie bez znaczenia było słabnące zdrowie jego brata. Późną jesienią stan Karola IX pogorszył się na tyle, że Henryk miał nadzieję, że w ogóle nie będzie musiał oglądać Krakowa. Jednak Karol wyzdrowiał, Katarzyna zebrała kolejne fundusze na podróż, dokupiła prezentów dla polskich arystokratów i na początku 1574 roku Henryk wyjechał do Polski. Koronacja odbyła się 21 lutego w Katedrze na Wawelu.

W Polsce Henryk spędził niecałe pięć miesięcy odkrywajac w tym czasie różnice kulturowe między obu krajami. Nie wszystko wypadało na korzyść Francji: podpatrzone na Wawelu rozwiązania higieniczno-sanitarne kazał później zainstalować w Luwrze. Chodziło o umieszczenie wychodka w takim miejscu aby nieczystości mogły być odprowadzane poza obręb murów. W szesnastowiecznej Francji ta praktyka była nieznana, co było jednym z powodów częstego przenoszenia się dworu z jednego zamku do drugiego. W tym czasie ten pierwszy był oczyszczany i odświeżany.
Dla dworzan i mieszkańców Krakowa Henryk był postacią ekstrawagancką, budzącą mieszane uczucia choćby z racji nadmiernej, ich zdaniem, dbałości o strój i uczesanie. Królowi, który nawet dał się sportretować w polskim tradycyjnym stroju, ciążyło to zainteresowanie – ustanowił surowsze zasady etykiety dworskiej pozwalającej mu na życie niemal w izolacji. Udawał, że zmienia się w polskiego troskliwego władcę, jednak cały czas nasłuchiwał wieści z Paryża. Zasłaniając się złym samopoczuciem, jak mógł unikał angażowania się w sprawy państwa, o których zresztą nie miał pojęcia. Niechętnie przyjmował delegacje a Annę Jagiellonkę widywał tylko podczas bardzo oficjalnych spotkań, głownie po to, by uniknąć pretensji polskich patriotów, że nie wypełnia postanowień pacta conventa. Wiadome jednak było dla każdego, że ten mariaż nigdy nie nastąpi, bo sposób bycia Anny, oraz jej ubiór i aparycja były obrazą dla gustów estetycznych króla. Jeśli Henryk stał się dezerterem, to dlatego że był koneserem.

Tęsknił do zupełnie innego świata, do świata sztuki, pięknych strojów, beztroskich rozrywek i rozwiązłości. To wszystko znalazł w Wenecji, gdzie za radą Katarzyny zatrzymał się po ucieczce z Krakowa. Wcześniej bawił krótko na wiedeńskim dworze cesarskim, gdzie nie szczędzono mu honorów.
Wenecja była wtedy w fazie największego rozkwitu, oferowała niezliczone rozrywki, czarowała słońcem, muzyką i architekturą. Henryk przyjęty z wielką pompą i rozmachem czuł się adorowany i podziwiany. Znalazł się w miejscu wymarzonym. Bez opamiętania kupował obrazy, tkaniny, szkło weneckie, perfumy – słowem wszystko, co mu się spodobało. Nie musiał oszczędzać, kosztowności zagrabione ze skarbca w Krakowie przydały się znakomicie.

Spotykał się z patrycjuszami, muzykami i malarzami. Odwiedził sędziwego Tycjana w jego pracowni szukając dzieł godnych Luwru. W otoczeniu wesołych i hojnie obdarowywanych kompanów Henryk pływał gondolą, brał udział w koncertach i tańcach. Nocami wymykał się z Palazzo Foscari i odwiedzał domy schadzek. Lada dzień miał objąć upragniony tron francuski, więc – również za radą matki, która przysłała mu pieniądze – korzystał z chwilowej wolności w sposób dla siebie najlepszy. Dziewięć dni spędzone w Wenecji były najszczęśliwsze w jego życiu. To samo mogli o sobie powiedzieć niektórzy Wenecjanie, którym rozrzutny Henryk zostawił takie napiwki, że nie musieli pracować do końca życia. Przepuścił tam prawdziwą fortunę, na którą złożyły się kosztowności z polskiego skarbca oraz ponad 60 tysięcy ecu od matki. Suma ta znacząco zasiliła wenecką gospodarkę.

Pod koniec lipca 1574 dotarł do Francji, gdzie po śmierci brata objął tron i jako Henryk III rządził przez 15 lat. Zawarł małżeństwo z Ludwiką Lotaryńską (de Lorraine), ale  potomstwa nie mieli. Nie były to szczęśliwe lata ani dla Francji pogrążonej w wojnach pseudo-religijnych ani dla króla, który nie był w stanie zapanować nad zwalczającymi się frakcjami. Norman Davies pisał o tym tak:

Pasja i nienawiść jakie niegdyś były domeną kampanii prowadzonych przeciwko islamowi, teraz stały się siłą napędową konfliktów między chrześcijanami.(…) Francuskie wojny religijne były wybitnie niechrześcijańskie.(…) Ośmiu wojnom, jakie toczyły się w ciągu trzydziestu lat, towarzyszyły epizody w postaci zrywanych traktatów pokojowych i zdradzieckich mordów.

Ofiarą jednego z takich mordów był Henryk, ostatni z rodu Walezych, którego w 1589 r fanatyczny mnich podstępnie ugodził sztyletem.

Korzystałem z książek „Catherine de Medici” – Leonnie Frieda; „Europa” – Normana Daviesa

Tagi: Henryk Walezy, Katarzyna Medycejska, król Polski, Wenecja